Ewa Drop i Izabela Cymer
Starzenie się dotyczy wszystkich układów i narządów naszego organizmu, ale czy powoduje, że „na starość” stajemy się inni?
W powszechnym i nacechowanym stereotypami odbiorze starości, tak właśnie się dzieje. Starsze osoby kojarzone są zazwyczaj z pulą określonych cech, do których należą: upór, roszczeniowość, egoizm, sztywność poglądów. Nierzadko przypisuje się im też wścibstwo, chęć kierowania życiem innych, zgorzknienie itp.
Zdefiniowanie wspólnych cech tak olbrzymiej i niejednorodnej grupy już na pierwszy rzut oka wydaje się ponadwymiarowym uproszczeniem. Potrzeba określenia charakteru całej zbiorowości może wynikać ze stale zwiększającej się liczby osób w podeszłym wieku. Zwraca uwagę też fakt, że sami starsi dorośli często nie myślą o sobie jak o członkach tej grupy i równie często jak młodsze pokolenia potwierdzają negatywne stereotypy dotyczące starzenia się i starości. Możliwe, że dopiero po przekroczeniu określonego progu życia (np. 70 lat) doświadczają jej jako zwrotnego punktu w swoim życiu.
Tymczasem nie istnieją udokumentowane badania i dowody, które wskazywałyby, że sam upływ czasu powoduje wyraźne zmiany w osobowości, charakterze człowieka. Niewątpliwie w starości pewne cechy mogą ulec wyostrzeniu, zmieniają się strategie regulowania emocji, słabną mechanizmy obronne, co może przekładać się na uwidocznienie pewnych aspektów naszej psychiki. Naturalnie zmniejszające się grono osób będące odbiorcami naszego „ja” powoduje, że pozostali skupiają nasze wyróżniki jak w soczewce.
Zastanawiające jest, że niektóre neutralne, a nawet pożądane rysy charakteru, przypisane osobie starszej, nabierają zdecydowanie pejoratywnego zabarwienia.
Na przykład upór. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można założyć, że upór kojarzy się też pozytywnie –z wytrwałością, konsekwencją w działaniu, realizowaniem ustalonego kierunku. Uparty młody człowiek to taki, który łatwo się nie podda, nie zrezygnuje, ma szansę coś osiągnąć, zrealizować plan na życie, wie, czego chce i do tego uparcie dąży. Ciekawe, ile osób wśród czytających ten tekst powie – mnie to nie dotyczy, ja nie jestem uparta/y. A w starości…? Osoby trzymające się swoich przyzwyczajeń, niepodatne na perswazję skłaniającą do zmiany przekonań w jakiejś sprawie, odmawiające czegoś, czego nie chcą, mogą usłyszeć, że starsi: nigdy nie dadzą się przekonać, zawsze muszą postawić na swoim, nie słuchają dobrych rad, robią wszystko po swojemu, na złość itp.
To samo, ale nie tak samo…
Podobnie osoba o predyspozycjach liderskich, przywódczych – w młodszym wieku słyszy, że ma szansę coś osiągnąć, wybić się, zaistnieć. Przypisuje się jej odwagę i skuteczność. Na różnych kursach i szkoleniach może dodatkowo wzmacniać i rozwijać swoje umiejętności. Bywa, że jest do tego zachęcana. A w starości… ? Ta sama osoba pochwyci uchem: chce tylko rządzić, na każdym kroku mówi innym, co mają robić, wciąż się wtrąca, musi zawsze mieć ostatnie słowo, wszystko wie najlepiej.
To samo, ale nie tak samo…
Starość zmienia kondycję fizyczną i wygląd, zmienia (chociaż nie odbiera) niektóre funkcje poznawcze i oddziałuje na określone procesy psychiczne, np. w sferze emocjonalnej. Jednak nie nabywamy całkiem nowych atrybutów tylko dlatego, że mamy -dziesiąt lat. One były już wcześniej…
Funkcjonowanie osób starszych w sferze związanej z przeżywaniem uczuć i emocji jest wypadkową wielu czynników: historii i warunków życia, stanu zdrowia i sytuacji rodzinnej, akceptacji siebie i swoich możliwości, bilansu minionych lat, poziomu zaspokojenia potrzeb itd. Wyodrębnienie cech charakteryzujących osoby starsze, czyli prawie trzy pokolenia, nie jest ani możliwe, ani tym bardziej uzasadnione.
Wielość uwarunkowań powoduje, że tempo i sposób starzenia się przebiega różnie. Starzejąc się w zdrowiu, zachowujemy zdolność logicznego myślenia i zgromadzony zasób słów, nie tracimy posiadanej wiedzy, chociaż dostęp do niej może być spowolniony. Z dużym prawdopodobieństwem osłabieniu ulegnie natomiast pamięć krótkotrwała, bieżąca oraz podzielność uwagi. Wydłuży się czas reakcji, co spowoduje, że decyzje będą się przeciągać, a celne riposty przyjdą czasem na myśl dopiero po powrocie do domu. Możemy spodziewać się gorszej odporności na stres i będziemy unikać sytuacji związanej z presją czasu. Słabsza koordynacja wzrokowo-ruchowa utrudni szybkie i sprawne wykonywanie niektórych czynności. Odczujemy niechęć do zmian i nowości, ponieważ trudniej będzie nam się do nich przystosować i może na nie brakować sił. To co znane, lubiane i ustalone da nam poczucie osadzenia w zmieniającej się rzeczywistości i spowoduje, że poczujemy się bezpieczniej. Wspomnienia wrócą same lub przywołane. Niektóre wzmocnią nasze nadwątlone wiekiem poczucie własnej wartości, inne wspomnienia wręcz przeciwnie – ożywią obrazy i myśli z trudnych fragmentów życia. Nie zawsze chcemy rozpamiętywać. Powracają niechciane, ponieważ mamy mniej siły psychicznej, aby je powstrzymać przed wtargnięciem do naszej świadomości.
Osoby starsze różnie podchodzą do swojej sytuacji i czasu, który im pozostał, tak jak każdy z nas każdą trudność może przyjąć jako wyzwanie lub jako porażkę. To, w jaki sposób starszy człowiek teraz radzi sobie z trudnościami, z którymi się zmaga na co dzień, jest wypadkową jego charakteru, osobowości, integracji psychicznej, a także tego, jak radził sobie z nimi wcześniej. My widzimy go i oceniamy z bardzo krótkiej i wyizolowanej perspektywy.
