Towarzystwo Inicjatyw Twórczych “ę” i Polskie Forum Migracyjne odpowiedziały na pojawiające się wyzwania społeczne związane z kryzysem uchodźczym osób w wieku 50+. Poprzez realizację programu “Nowe Relacje”, stworzyliśmy przestrzeń do innowacyjnych rozwiązań i głębokiej pracy ze społecznościami lokalnymi w dziesięciu miastach w Polsce. Na bazie doświadczeń stworzyliśmy raport z badań, którym dzielimy się z każdym, kto chce realizować oddolne projekty integracyjne dla społeczności ukraińskiej.
Po eskalacji wojny w lutym 2022 roku z Ukrainy do Polski wjechało około dwunastu milionów osób, a około cztery miliony uzyskały podstawową pomoc humanitarną. Około milion sześćset tysięcy zawnioskowało o tymczasową ochronę. Blisko 5% to osoby w wieku 65+ i wiele kobiet powyżej pięćdziesiątego roku życia. Jak w tej nowej wspólnej rzeczywistości odnalazły się polskie społeczności lokalne oraz uchodźczynie i uchodźcy z Ukrainy? Tu z pomocą przyszły dwie organizacje: Towarzystwo Inicjatyw Twórczych “ę” i Polskie Forum Migracyjne, które we współpracy z HelpAge International i Fundacją Conrada N. Hiltona zrealizowały program grantowy “Nowe Relacje – Działania na Rzecz Włączenia i Integracji Międzypokoleniowej Osób z Ukrainy z Doświadczeniem Uchodźczym”.
Głównym założeniem programu było wsparcie projektów na rzecz włączenia społecznego i adaptacji uchodźców oraz uchodźczyń wojennych z Ukrainy w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem osób w wieku 50+, w tym także osób z niepełnosprawnościami. W ramach programu zostało zrealizowanych 10 projektów w 10 różnych miastach w całej Polsce (od Żywca, Suwałk czy Świdnicy po Warszawę), które wspierały aktywności zapobiegające dyskryminacji, promowały wielokulturowość oraz opierały się na poszanowaniu autonomii i tolerancji.
Najważniejsze, długofalowe procesy związane z włączeniem społecznym osób uchodźczych toczą się na poziomie lokalnym. Dzięki zrealizowanym w programie “Nowe relacje” działaniom w odmiennym typie miejscowości i społeczności lokalnych, mieliśmy okazję obserwować dynamikę i przebieg procesu w różnorodnych warunkach. Widzieliśmy też całą gamę wyzwań, jakie ów proces napotykał i wiemy, że realizacja tego programu była jednym z najbardziej pouczających doświadczeń w historii naszej organizacji. Zgromadziliśmy unikalną wiedzę o tym, co sprawdza się, a co nie w projektach integrujących i angażujących starsze osoby z Ukrainy. Temu procesowi towarzyszyło też badanie w działaniu – praktyk i doświadczeń – a ich efektem jest publikacja, którą właśnie się dzielimy.
Marta Białek-Graczyk, prezeska Towarzystwa Inicjatyw Twórczych “ę”
Po ponad 18 miesiącach od wybuchu wielkoskalowej wojny w Ukrainie i po doświadczeniu przyjęcia 1.6 miliona uchodźców wiemy, że seniorzy są grupą najbardziej narażoną na wykluczenie społeczne. Ich sytuacja jest często dramatyczna ze względu na trudne warunki bytowe i – niestety – dojmującą samotność. Budowanie przez nich tytułowych “Nowych Relacji” jest niezbędne dla włączenia społecznego, ale także jest najlepszą metodą profilaktyki zdrowia psychicznego.
Karolina Czerwińska, dyrektorka programowa Fundacji Polskie Forum Migracyjne
Powstały raport jest efektem przeprowadzonych badań jakościowych w każdym z dziesięciu projektów, w oparciu o techniki wywiadów pogłębionych oraz fokusów. W badaniu wzięło udział blisko sto osób – uchodźczynie z Ukrainy w wieku 50+, polskie seniorki i seniorzy, migranci z Ukrainy sprzed eskalacji wojny w 2022 roku i/lub z innych krajów, a także koordynatorki projektów, szefowie i szefowe organizacji realizujących, przedstawiciele administracji publicznej i innych, lokalnych NGO-sów oraz osoby reprezentujące wspólnoty religijne. W publikacji znaleźć można m.in. charakterystykę osób uczestniczących w projektach, opisanie powstałych relacji społecznych oraz wskazanie tzw. szturchnięć, czyli zachęt wspierających pracę w kierunku integracji na poziomie lokalnym. Podsumowaniem jest wskazanie zagadnień do dyskusji, spis wyzwań w kontekście dalszego projektowania działań włączających oraz rekomendacje dla organizacji społecznych.
Prezentowany raport pokazuje drogę, sposoby przechodzenia przez różne odsłony działań dla starszych-dorosłych Ukraińców i starszych-dorosłych Polaków w nowych miejscach do życia. Dziękujemy wszystkim dziesięciu organizacjom, które zaufały nam w realizacji “Nowych relacji” i umożliwiły wzajemne poznanie się. Mamy nadzieję, że raport będzie dla nas lekcją, jak lepiej działać razem.
Magdalena Rosochacka, współautorka raportu, doktor socjologii, adiunkt w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, ekspertka w Komisji ds. Osób Starszych w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich
Wątki poruszane w raporcie dostępne są w również formie trzech podcastów i wideo podcastów. Premierowy odcinek “Kiedy starsze pokolenia uciekają przed wojną” dostępny jest na kanale YouTube Towarzystwa Inicjatyw Twórczych “ę” oraz na Spotify w kanale Międzypokoleniowo.
Raport w dwóch językach (polskim i ukraińskim) dostępny jest poniżej:
Program Nowe Relacje zrealizowany został przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę” ze środków Help Age International i Fundacji Conrada N. Hiltona. Partnerem programu było Polskie Forum Migracyjne. Więcej na www.nowerelacje.org.
