Międzypokoleniowy Klub Aktywności to miejsce, w którym wyspecjalizowana kadra umożliwia osobom starszym zależnym i seniorom na przedpolu zależności regularny kontakt z rówieśnikami i dziećmi. Model jest realizowany w oparciu o spotkania stałej grupy odbiorców. Oprócz czasu na aktywność własną w osobnych salach program zajęć wspólnych dla seniorów, dzieci i ich opiekunów obejmuje gry i zabawy, prace manualne i artystyczne, czytanie książek, minikurs języka obcego oraz wspólny posiłek – drugie śniadanie. Natomiast dla grupy samych seniorów są prowadzone ćwiczenia usprawniające ciało i umysł, zapewnione są takie świadczenia jak opieka pielęgniarska i obiad, a także dostęp do bieżącej prasy i biblioteczki.
Celem innowacji jest stymulowanie kondycji psycho-fizycznej oraz ograniczenie poczucia samotności, podtrzymywanie i nawiązanie nowych relacji (w tym międzypokoleniowych) wśród osób starszych zależnych mieszkających samotnie lub z rodziną. Sposobem na to jest udział w Międzypokoleniowym Klubie Aktywności pozwalający na regularny kontakt z dziećmi.
Odbiorcami ostatecznymi innowacji są osoby starsze zależne i na przedpolu zależności. Niektóre potrzebują transportu lub asystenta w dotarciu do wyznaczonego miejsca, usprawnień lub specjalistycznego sprzętu (jak wózek inwalidzki, laska, kule, aparat słuchowy). Model Międzypokoleniowego Klubu Aktywności nie jest przeznaczony dla osób z chorobami zakaźnymi, psychiatrycznymi, zaawansowanym otępieniem oraz ze znacznym ograniczeniem fizycznym (np. dla osób leżących).
Grupą odbiorców pośrednich są małe dzieci nieobjęte edukacją żłobkowo-przedszkolną. Najbardziej adekwatne wiekowo będą te w wieku od 1,5 roku do 3 lat. Dzieci takie najwięcej czasu (szczególnie w okresie jesienno-zimowym) spędzają w domach ze swoim rodzicem, babcią lub nianią. Sporadycznie biorą udział w zorganizowanych formach zabawy i nauki. Jeśli nie mają rodzeństwa, ich kontakt z innymi dziećmi jest znacznie ograniczony. W związku z często obserwowanym zjawiskiem migracji zarobkowej rodzin ich relacje z dziadkami czy pradziadkami mogą być także osłabione. Rozwój emocjonalny, poznawczy i ruchowy takich dzieci mógłby z korzyścią zostać wzbogacony o nowe doświadczenia. W niektórych przypadkach opiekunowie dzieci nie są w stanie zapewnić swoim podopiecznym adekwatnych oddziaływań edukacyjno-wychowawczych, w tym bogatego w stymulujące bodźce środowiska czy właściwych modeli zachowań. Co więcej, nieprawidłowości w rozwoju takich dzieci mogą nie zostać w odpowiednim momencie wychwycone, w odróżnieniu od sytuacji dzieci, które są pod stałą obserwacją pracowników żłobka czy przedszkola.
Odbiorcami pośrednimi są także dwie grupy opiekunów: ci, którzy zajmują się osobami starszymi oraz ci, którzy zajmują się małymi dziećmi. Opieka nad osobą zależną jest związana z poświęcaniem zasobów czasu, energii i środków materialnych oraz z pewnymi kosztami psychologicznymi. W grupie opiekunów osób starszych zależnych znajdują się przede wszystkim dzieci i wnuki, zdarza się jednak, że rola opiekuna osoby zależnej przypada synowej lub zięciowi, rodzicowi (który sam nie jest już w pełni sprawny) czy innej osobie spoza rodziny. Opiekunowie małych dzieci to głównie matki, które pozostają z dzieckiem w domu i z różnych przyczyn nie decydują się na wysłanie dziecka do żłobka/przedszkola (np. z powodu przyjętego w danej rodzinie modelu wychowawczego, konieczności sprawowania opieki równocześnie nad innymi członkami rodziny, nadopiekuńczości). W związku ze sprawowaniem stałej opieki nad dziećmi w większości będą to osoby dysponujące niedostateczną ilością czasu na realizację swoich planów osobistych czy zawodowych, niedostateczną liczbą kontaktów, które zwykle zapewnia środowisko pracy, potrzebujące wytchnienia i wsparcia.
Wyzwanie stojące przed innowacyjnym modelem jakim jest Międzypokoleniowy Klub Aktywności to stworzenie warunków do społecznej wymiany, w której poszczególne jednostki i grupy dzielą się z innymi swoim „kapitałem”. W dużej mierze wymiana ta jest zaaranżowana, jednak z punktu widzenia jej uczestników – w dużym stopniu nieuświadomiona i niezamierzona.
Użytkownikami innowacji mogą być różne typy instytucji, organizacji i firm. W szczególności jednak rozwiązaniem mogą być zainteresowane gminy (poprzez swoje jednostki organizacyjne), mikroprzedsiębiorcy, korporacje, biurowce, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe oraz organizacje pozarządowe.
Wszystkie kroki i sposób działania innowacji są opisane w Instrukcji Przygotowania.
Dwa kluczowe słowa opisujące sposób działania innowacji to kompetencje” i „elastyczność”. Istotą Międzypokoleniowego Klubu Aktywności jest doprowadzenie do interakcji między dwoma grupami odbiorców, które w życiu codziennym rzadko mają ze sobą styczność. Między grupą seniorów i juniorów dochodzi do różnego typu interakcji – od wzajemnej obserwacji, poprzez działanie obok siebie, aż po współdziałanie i współodczuwanie. Za animowanie tych interakcji odpowiadają – szczególnie na początkowym etapie tworzenia klubu – instruktorzy/opiekunowie. Proces ten przebiega w większości bezkonfliktowo i bez przymusu dzięki odniesieniu się do tego, co jest wspólne dla każdej z grup (zależność, otwartość na nowe doświadczenia i zabawę, dysponowanie wolnym czasem), ale także dzięki poszanowaniu tego, co różnicuje obie grupy (potrzeba odpoczynku w przypadku seniorów, obecność bliskich opiekunów w przypadku juniorów). Kluczowe w zapewnieniu efektywnego działania modelu jest wykorzystanie kompetencji kadry instruktorów/opiekunów – mieszanki ich wiedzy, doświadczenia, umiejętności oraz odpowiedniej postawy. Instruktor musi mieć pomysł, jak wykorzystać konkretną metodę czy artefakt w pracy z odmienną grupą odbiorców. Model działa jako zbiór uniwersalnych rad dla potencjalnego użytkownika, a radą kluczową jest dostosowywanie działań do możliwości odbiorców i elastyczne reagowanie na ich potrzeby.
Zarządzanie modelem może odbywać się dwutorowo. Pierwsza możliwość to stworzenie takiego miejsca od podstaw jako klubu międzypokoleniowego. Druga możliwość to wykorzystanie funkcjonującego już miejsca (np. centrum kultury, sali zabaw, dziennego domu pobytu dla seniorów). W tym drugim przypadku miejsce jest programowo przeznaczone dla określonej grupy odbiorców, chodzi więc o poszerzenie o nową grupę korzystających. Lub też – jak np. w przypadku domu kultury, centrów aktywizacji lokalnej, spółdzielni mieszkaniowych, gdzie różne grupy funkcjonują obok siebie, o ich integrację.
Koszty obejmują: zatrudnienie kadry, opłaty związane z wynajęciem/użytkowaniem lokalu, środki higieniczne i medyczne, koszty wyżywienia, zakup materiałów do prac plastycznych, manualnych, zakup materiałów dydaktycznych, prasy, krzyżówek, koszty dowozu osób. Szacunkowy koszt roczny dla użytkownika przy 14 odbiorcach ostatecznych i 16 odbiorcach pośrednich to ok. 145 000 zł (nie licząc kosztów administracyjnych i promocji). Średni koszt na jednego odbiorcę w skali roku to ok. 4833 zł (wliczając odbiorców ostatecznych i pośrednich).
Minimalny standard techniczny to dobrze umiejscowiony, dostosowany do potrzeb oraz możliwości osób z ograniczoną sprawnością fizyczną lokal z zapleczem sanitarnym i kuchennym. Wskazany jest dostęp do minimum dwóch oddzielnych przestronnych pomieszczeń. Niezbędny sprzęt i materiały: stoły, wygodne krzesła, odtwarzacz muzyki, zabawki i sprzęt dla dzieci, materiały dydaktyczne i materiały do prac plastycznych.
Minimalny standard zatrudnienia to instruktor/instruktorka oraz pomoc instruktora/instruktorki. Odpowiednie kwalifikacje powinna mieć także osoba prowadząca ćwiczenia fizyczne, naukę języka obcego, czy konsultacje z zakresu dietetyki i zdrowego żywienia.
Minimalny standard programowy to ćwiczenia usprawniające umysł, ćwiczenia gimnastyczne, zajęcia manualne/plastyczne, zabawy z udziałem dzieci i dorosłych, minimum jeden wspólny posiłek.
Seniorzy bardzo wysoko oceniają rozwiązanie, które – jak zgodnie twierdzą – wpływa na poprawę jakości ich życia (odgonienie czarnych myśli, przełamanie monotonii i samotności). Innowację można uznać za satysfakcjonującą dla uczestników – spotkania Klubu pozwalają na zmniejszenie poczucia samotności, izolacji; przełamanie monotonii ich życia, dając pretekst do tego, aby o siebie zadbać, „wyjść do ludzi”, ładnie się ubrać, spędzić miło czas, zjeść smaczny posiłek. Spotkania Klubu są czymś, na co można czekać z utęsknieniem.
Specyfiką rozwiązania jest połączenie kilku grup, przede wszystkim: seniorów i dzieci, które formalnie często są od siebie oddalone, także w kontekście rodzinnym. Innowacja staje się pretekstem dla matek oraz dzieci do wyjścia z domu i spędzenia czasu z innymi rodzicami oraz starszymi osobami. Dzieci, seniorzy i matki wchodzą ze sobą w interakcje w ramach określonych zajęć moderowanych przez prowadzące osoby oraz podczas posiłków. Nawiązywanie głębszych relacji pomiędzy poszczególnymi grupami wiekowymi jest jednak utrudnione (wiek dzieci, stopień zaangażowania rodziców, silna wewnętrzna integracja grupy seniorów) i wymaga czasu oraz dodatkowych działań organizatorów Klubu, pozwalających na głębsze zaangażowanie i integracje opiekunów dzieci.
Skuteczność innowacji polega na przełamaniu poczucia samotności osób starszych zależnych poprzez zbudowanie grupy seniorów, która stanowi dla siebie ważne wsparcie w trakcie zajęć oraz na poszerzeniu grupy o dzieci i ich matki. Cotygodniowe spotkania mają także aspekt usprawniający (niefarmakologiczne formy terapii) i edukacyjny, pozwalają na ćwiczenie funkcji poznawczych, ćwiczenie mięśni, naukę nowych umiejętności. Dla seniorów to także szansa na zbilansowany, zdrowy posiłek.
Seniorzy wielokrotnie w czasie badania wyrażali głęboką chęć kontynuacji zajęć Międzypokoleniowego Klubu Aktywności.
