Celem innowacji jest poprawa kondycji psychicznej i dobrostanu opiekunów osób starszych zależnych poprzez udział w grupach wsparcia oraz w zajęciach z elementami ćwiczeń relaksacyjnych, medytacji i integracji uczestników.

Odbiorcami ostatecznymi innowacji są opiekunowie osób starszych zależnych. Nieformalne opiekunki i nieformalni opiekunowie starszych osób zależnych wspierają na co dzień swoich krewnych, przyjaciół i sąsiadów. Szacuje się, że w Polsce żyją około 2 miliony opiekunów osób starszych zależnych, którzy zazwyczaj nie są wspierani przez pozostałych członków rodziny.

Istotne cechy tej grupy to przede wszystkim wspomniane już wyżej: brak czasu dla siebie, niska aktywność społeczna wynikająca z obciążenia opieką oraz brak wiedzy na temat istniejącego systemu wsparcia i trudności z dostępem do usług, które wchodzą w jego zakres, przede wszystkim usług medycznych.

Barierą utrudniającą kontakty opiekunów z otoczeniem jest nieufność wobec obcych osób, nierzadko wynikająca z oporu przed zmianą myślenia oraz funkcjonowania. W konsekwencji opiekunowie często są nieprzychylnie nastawieni wobec proponowanego im wsparcia czy pomocy dla podopiecznych (osób zależnych).

Najważniejsze korzyści z wprowadzenia innowacji w życie dla odbiorców ostatecznych to: uzyskanie niezbędnego wsparcia psychologicznego, polepszenie codziennego funkcjonowania i samopoczucia, poprawa relacji na linii opiekunowie – osoby zależne. Nabycie umiejętności uspokajania umysłu stanowi wspaniałą przeciwwagę dla codziennych problemów opiekunów. Regularne stosowanie technik relaksacji może przyczynić się również do korzystnej zmiany postrzegania siebie i rzeczywistości. Udział w grupach wsparcia daje możliwość podzielenia się codziennymi problemami, uzyskaniem zrozumienia i pomocy, a także zwiększy sprawczość i da możliwość skutecznych działań w szerszym gronie osób.

Odbiorcami pośrednimi innowacji są pracownicy instytucji i organizacji pozarządowych, które na co dzień zajmują się wspieraniem osób zależnych oraz ich opiekunów; mieszkańcy, klienci tych placówek (np. domów pomocy społecznej) oraz podopieczni – starsze osoby zależne, które należą do rodzin opiekunów nieformalnych, uczestniczących w zajęciach.

Pracownicy instytucji i organizacji zajmujących się pomaganiem osobom starszym zależnym borykają się z objawami wypalenia zawodowego, a często ich podejście do wykonywanej pracy na rzecz pensjonariuszy jest schematyczne. W dużych placówkach tego typu mamy do czynienia z utrudnionym przepływem informacji i niskim poziomem współpracy pomiędzy pracownikami. W organizacjach pozarządowych mogą występować konflikty w zespole, brak systematyczności i ciągłości działań.

Korzyści z udziału w innowacji:

• zdobycie nowych narzędzi i umiejętności terapeutycznych,
• możliwość wykorzystania poznanych technik w celach psychologicznej higieny zawodowej i osobistej,
• poprawa współpracy i przepływu informacji w zespole,
• profilaktyka wypalenia zawodowego w postaci superwizji.

Drugą grupą odbiorców pośrednich są osoby starsze zależne, które żyją wypracowanym często przez wiele lat schematem codziennego funkcjonowania, związanym z izolacją społeczną, brakiem mobilności oraz nieufnością do ludzi.

Korzyści z udziału w innowacji:

• opieka świadczona przez profesjonalnych opiekunów w miejscu ich zamieszkania z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb oraz propozycji wspólnego spędzania czasu,
• korzystający ze wsparcia, spokojniejszy, lepiej wyedukowany opiekun, potrafiący wychodzić poza utarte schematy w zajmowaniu się podopiecznym.

Użytkownikami innowacji są instytucje i organizacje działające w obszarze pomagania osobom starszym zależnym i ich opiekunom: domy dziennego pobytu, kluby i centra seniora oraz organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) W polskich warunkach skuteczna współpraca pomiędzy nie tylko sektorem publicznym i NGO, ale również pomiędzy samymi organizacjami pozarządowymi zdarza się rzadko. Techniki relaksacyjne i medytacyjne stosuje się sporadycznie, jako element uzupełniający oddziaływania terapeutyczne w niektórych instytucjach. Grupy wsparcia natomiast są zazwyczaj elementem działań projektowych, stosowanym okresowo i doraźnie.

Korzyści z udziału w innowacji:

• wsparcie superwizyjne dla personelu/pracowników,
• poszerzenie oferty wytchnieniowej dla opiekunów osób starszych zależnych i ich podopiecznych,
• szansa na nawiązanie trwałej współpracy z innymi organizacjami i instytucjami działającymi w ramach lokalnej sieci wsparcia w obszarze pomocy opiekunom i ich podopiecznym.

Do realizacji modelu niezbędny jest następujący personel:

• koordynator (zarządzanie, rekrutacja, promocja),
• pracownik instytucji lub organizacji pozarządowej odpowiedzialny za organizację wsparcia udzielanego na terenie placówki,
• psychoterapeuta lub terapeuta prowadzący grupy relaksacyjne z elementami medytacji i integracji,
• psychoterapeuta lub psycholog prowadzący grupy wsparcia,
• wykwalifikowani opiekunowie, sprawujący opiekę zastępczą w miejscu zamieszkania podopiecznych opiekunów oraz na terenie DPS-u,
• wolontariusze.

Do zarządzania i koordynacji działań wystarczy jedna osoba, najlepiej mająca kontakty z instytucjami pomocy społecznej i organizacjami pozarządowymi, choć nie jest to warunek konieczny.

Ważne jest, by osoba prowadząca zajęcia miała terapeutyczne przygotowanie w zakresie prowadzenia grup. Bez tego praca grupowa nad trudnymi często emocjami może być zbyt trudna dla uczestników i wpłynąć na ich wycofanie, a co za tym idzie uniemożliwić osiągnięcie celu stawianego w ramach projektu.

Do wprowadzenia innowacji w życie potrzebne są niewielkie nakłady finansowe. Część z nich może zostać ograniczona, wprost proporcjonalnie do zaangażowania kolejnych instytucji, organizacji i osób oraz wykorzystania ich zasobów/zaangażowania. Aby zrealizować innowację, potrzebne będzie poniesienie następujących kosztów:

1. Wynagrodzenie dla psychologa lub psychoterapeuty prowadzącego grupę wsparcia (100 zł/godz.). Podczas testowania przeprowadzono 28 godzin wsparcia przeprowadzonego przez psychoterapeutę (14 godzin zajęć relaksacyjno-medytacyjnych i 14 godzin grupy wsparcia). Łączny koszt: 2800 zł. Łączny czas trwania jednego pełnego cyklu zajęć to około 3 miesiące, przy założeniu organizowania zajęć co 2 tygodnie. Jeśli chcemy kontynuować zajęcia przez cały rok (12 miesięcy), należy sumę 2800 zł pomnożyć przez 4.
2. Wynajem sal na zajęcia grupowe powinno odbyć się zasadzie bezpłatnego użyczenia przez współpracującą instytucję/organizację. Zakładana w innowacji współpraca wyklucza co prawda koszt wynajmu sali, możliwe jednak jest, że będziemy musieli zaoferować coś w zamian, np. wsparcie personelu w postaci superwizji lub po prostu zajęć relaksacyjno-medytacyjnych. Koszt 1 cyklu zajęć relaksacyjno-medytacyjnych: 14 godzin x 100 zł = 1400 zł. Zakładamy, że będzie to koszt jednorazowy.
3. Opieka zastępcza nad osobą starszą zależną – średnia stawka 25 zł/ 1 godzina. Do czasu poświęconego na opiekę zastępczą w miejscu zamieszkania podczas zajęć grupy wsparcia i zajęć relaksacyjno-medytacyjnych (28 godzin) należy doliczyć minimum godzinę każdorazowo poświęconą na dojazd opiekunów na zajęcia w dwie strony. Zatem średni koszt opieki zastępczej w całym cyklu wsparcia wynosi: 42 godz. X 25 zł, co daje sumę 1050 zł. Łączny czas trwania jednego pełnego cyklu zajęć to około 3 miesiące, przy założeniu organizowania zajęć co 2 tygodnie. Jeśli chcemy kontynuować zajęcia przez cały rok (12 miesięcy), należy sumę 1050 zł pomnożyć przez 4.
4. Materiały szkoleniowe dla uczestników (pisaki, kartki A4, flipchart, kartki do flipcharta, maty do relaksacji) – średnio 80 zł na 1 uczestnika zajęć. Dla grupy 12-osobowej będzie to 960 zł. Przy czym jest to koszt, który ponosimy jednorazowo.

Biorąc pod uwagę powyższe wyliczenia, szacunkowy koszt roczny korzystania z rozwiązania wynosi 17 760 zł, zatem dla jednego uczestnika wyniesie on 1480 zł przy założeniu objęcia wsparciem 12 osób. Dla większej ich liczby musimy odpowiednio przekalkulować koszty wg metodyki zaprezentowanej powyżej.

Aby innowacja mogła działać w przyszłości, niezbędna jest współpraca z min. jedną instytucją czy organizacją pozarządową. Im więcej podmiotów, tym większe możliwości działań i szanse na zrealizowanie założonych celów. Najcenniejszą „walutą” która przepływa przez taką sieć jest wymiana doświadczeń i informacji istotnych dla opiekunów, a także okazja do nawiązania bliższych relacji osobistych pomiędzy opiekunami. Dzięki istnieniu sieci opiekunowie osób starszych zależnych uzyskują w jej ramach wsparcie i zrozumienie ze strony osób o podobnej sytuacji życiowej. Nieocenioną wartością dla odbiorców innowacji jest również uzyskane narzędziowe wsparcie psychologiczne, które pozwala opiekunom osób starszych zależnych zadbać o własne potrzeby bez poczucia winy. Dodatkowo uczestnicy w ramach sieci uzyskują niezbędne zaplecze informacyjno-praktyczne, które pomaga im radzić sobie w sprawowaniu długotrwałej opieki. Kluczem do wzrostu sieci wsparcia będą kolejne osoby i organizacje/instytucje. Nowe osoby będą zapraszane do sieci poprzez opiekunów, którzy skorzystali z projektu na zasadzie kuli śnieżnej (rekrutowanie uczestników przez innych uczestników). Trwałość sieci wsparcia zapewniają odbiorcy ostateczni innowacji dzięki stałej korzyści, którą z niej czerpią. Podsumowując – sekretem sieci wsparcia jest kombinacja dwóch elementów: otwartości organizacji pozarządowych/instytucji na współpracę oraz zintegrowana grupa odbiorców ostatecznych z wyraźną liderką/liderem.

Z wypowiedzi wszystkich uczestników innowacji wynika, że cały projekt odebrali jako „wiarygodny” i „uczciwy”. Między opiekunami wytworzyła się więź, i ze spotkania na spotkanie przychodzili coraz bardziej zintegrowani. Znacząca część grupy (7-8 osób) spotyka się również na gruncie prywatnym po zakończeniu testowania innowacji.

Opiekunowie osób starszych zależnych dzięki udziałowi w spotkaniach zyskali poczucie, że mają prawo zadbać o siebie. Z wypowiedzi uczestników wynika, że dzięki innowacji w miejsce negatywnych uczuć pojawiły się przede wszystkim emocje pozytywne. Cała pierwotna grupa (zrekrutowana na zasadzie przypadku) zintegrowała się i zaprzyjaźniła, udzielając sobie wzajemnie emocjonalnego wsparcia. Poza oczywistym kontekstem grupy wsparcia z elementami terapii uczestnicy wymieniali się także szeregiem informacji o praktycznym charakterze, pomocnych w sytuacji długotrwałej opieki nad osobą starszą zależną oraz niedoinformowania (lub nieprzychylności) ze strony instytucji publicznych.

Przeprowadzone badania ewaluacyjne i ankietowe wskazują jednoznacznie, że dzięki udziałowi w projekcie opiekunowie osób starszych zależnych otrzymali wsparcie i zrozumienie. Wszystkie strony projektu cechowała postawa wyrozumiałości i cierpliwości.