Celem innowacji jest stymulacja procesów poznawczych i relacji społecznych wśród osób starszych zależnych. Sposobem na to są moderowane spotkania wewnątrzpokoleniowe, a także międzypokoleniowe – pomiędzy osobami starszymi zależnymi a studentami z kół naukowych przy wydziałach/instytutach psychologicznych.

Odbiorcami ostatecznymi innowacji są starsze osoby zależne. Są to seniorzy, którzy z różnych przyczyn wymagają wsparcia w wykonywaniu codziennych czynności. Do grup docelowych możecie docierać poprzez nawiązanie współpracy z wybraną przez was instytucją (może to być np. środowiskowy dom samopomocy, dzienny lub całodobowy domy pomocy społecznej, zakład opiekuńczo – leczniczy). W takich placówkach seniorzy spędzają czas głównie na czytaniu, oglądaniu telewizji i rozmowach. Część osób bierze udział w dostępnych warsztatach i zorganizowanych wyjściach, wykonuje różnego rodzaju prace plastyczne i manualne, korzysta z rehabilitacji oraz terapii zajęciowej. Pamiętajcie, że profil odbiorcy innowacji będzie się różnił w zależności od specyfiki miejsca, w którym wdrożycie wasze działania – seniorzy często tworzą grupy zintegrowane i otwarte na nawiązywanie nowych kontaktów, ale może się zdarzyć, że traficie na placówkę, w której osoby starsze nie znają się nawzajem i z dystansem podchodzą do nowych osób i działań. Takie podejście może być wywołane poczuciem braku kontroli, które w szczególności dotyczy osób potrzebujących największego wsparcia i przebywających w domach opieki całodobowej. Dlatego bardzo istotne jest przeprowadzenie wstępnego rozpoznania przed rozpoczęciem cyklu zajęć i duże zaangażowania w ich każdorazowe przygotowanie.

Sam udział w zajęciach łączy się z kilkoma trudnościami i wyzwaniami dotyczącymi ostatecznych odbiorców innowacji. Przede wszystkim częstym procesem towarzyszącym wykonywaniu ćwiczeń pobudzających pamięć jest konfrontacja z własnymi problemami, która stanowi źródło negatywnych emocji. Kolejną trudnością, której mogą doświadczyć seniorzy, jest zniechęcenie wywołane nieodpowiednim tempem lub poziomem trudności ćwiczeń. Dla seniorów komunikowanie swoich potrzeb i oczekiwań związanych z zajęciami może okazać się dużym wyzwaniem. Dlatego ustalenie wspólnych celów i znalezienie równowagi pomiędzy trenowaniem pamięci a rekreacyjno-towarzyskim aspektem zajęć jest w tym obszarze kluczowym działaniem, które pomoże wam zachęcić wszystkich do czynnego udziału

Świadomość wyżej wymienionych wyzwań, które łączą się z wdrażaniem Studenckiego treningu umysłu, pomoże wam w prowadzeniu spotkań tak, aby uczestnicy odczuwali zakładane przez nas korzyści. Pierwszą z korzyści, którą szybko będziecie mieli okazję zaobserwować, jest nawiązywanie przez osoby starsze zależne relacji zarówno wewnątrz-, jak i międzypokoleniowych. Takie kontakty wpływają korzystnie na samopoczucie seniorów. Trenowanie pamięci w towarzystwie młodych osób to dla nich nowość i atrakcyjne urozmaicenie często monotonnego planu dnia. Długofalowym efektem prowadzonych przez was zajęć, przy założeniu, że osoby zaangażowane będą stosować się do waszych zaleceń i ćwiczyć również poza zajęciami, może być zahamowanie procesów związanych z pogarszaniem się pamięci.

Odbiorcami pośrednimi innowacji są sprawni seniorzy, którzy uczestniczą w zajęciach razem z osobami starszym zależnymi. Taka sytuacja ma miejsce w wielu instytucjach oferujących zajęcia w ciągu dnia. Grupę tę stanowią osoby samodzielne, bez większych deficytów poznawczych. W placówkach szukają ciekawych sposobów na spędzanie czasu i możliwości nawiązania nowych znajomości. Istotne jest to, że tacy seniorzy często wiedzą jak radzić sobie, gdy ktoś z grupy reaguje nieadekwatnie do sytuacji, lub ogarnia go lęk i niepewność. Dzięki tej wiedzy mogą okazać się dla was źródłem wsparcia w pracy z odbiorcą ostatecznym.

Wśród samodzielnych osób starszych, mimo ich wysokiego poziomu sprawności poznawczej, zajęcia również mogą być przyczyną konfrontacji z własnymi, często wypieranymi ograniczeniami. Wyzwaniem dla tej grupy odbiorców jest też konieczność wykazania się empatią i zrozumieniem wobec mniej sprawnych uczestników (mogą oni potrzebować więcej czasu na wykonywanie zadań oraz formułowanie wypowiedzi). W momencie braku występowania wyraźnych deficytów, trudnością może być również znalezienie motywacji do czynnego uczestniczenia w zajęciach oraz włączania elementów treningu w swoją codzienność.

Niemniej korzyści wynoszone z innowacji przez odbiorców ostatecznych – budowanie nowych relacji oraz dbanie o kondycję poznawczą – dotyczą również sprawnych osób starszych. Dodatkowo wspólne zajęcia mogą być dla nich okazją do podzielenia się swoimi niepowtarzalnymi umiejętnościami i zainteresowaniami oraz do pomagania innym. Poczucie bycia potrzebnym i docenianym oraz bycie przykładem dla innych stanowi dużą wartość dla tej właśnie grupy odbiorców rozwiązania

Kolejną grupą odbiorców pośrednich jesteście wy – studenci – osoby po 20. roku życia, działające w sekcjach kół naukowych bądź samodzielnie. To wy jako zespół wprawiacie w ruch Studencki trening umysłu. Wierzymy, że jako osoby otwarte i kreatywne szukacie często możliwości zdobywania praktycznego doświadczenia i macie motywację do działania. Dlatego liczymy, że rozwiniecie swoją działalność przy pomocy naszego pakietu startowego. Należy pamiętać, że wasze zaangażowanie w Studencki trening umysłu, podobnie jak dotychczasowe działania prowadzone w kołach naukowych, będzie miało charakter wolontariacki.

Trudności i wyzwania, jakie możecie napotkać podczas realizacji projektu, to przede wszystkim te wynikające z pracy z nową grupą odbiorców, jakimi są osoby starsze zależne. Podczas pracy z seniorami możecie spotkać się z odmiennym stylem komunikacji, światopoglądem, trudnościami wynikającymi z dolegliwości zdrowotnych (gorszy słuch, problemy z pamięcią czy spowolnienie psychoruchowe). Wszystko to stanowi pewną barierę, której należy być świadomym i wiedzieć, jak sobie z nią radzić. Po więcej obserwacji i wskazówek dotyczących pracy z tą grupą odsyłamy do zeszytu wytycznych (rozdział Postawa i praca z seniorem zależnym).

Kolejne trudności mogą wynikać ze specyfiki treningów – dostosowywanie treści do nastroju i aktualnego poziomu motywacji uczestników czy odpowiednie dobieranie poziomu trudności (to również zostało opisane we wskazówkach).

Ostatnia trudność, która może się pojawić, dotyczy spraw organizacyjnych i wynika ze specyfiki pracy w różnych placówkach. Będziecie musieli dostosować się do rytmu dnia, innych zajęć i warunków technicznych panujących w pomieszczeniach.

Oprócz wyzwań czekają też na was korzyści. Bardzo cennym doświadczeniem jest samo obcowanie z osobami starszymi, możliwość wymiany międzypokoleniowej, zdobycia wiedzy, odmiennej perspektywy czy skonfrontowania z rzeczywistością stereotypowych przekonań, które wszyscy mamy na temat osób starszych.

Inne korzyści, które wyniesiecie z wdrożenia innowacji w życie, to: możliwość odbycia praktyki zawodowej, sprawdzenia swoich sił w prowadzeniu treningów dla grupy odbiorców, jaką stanowią osoby starsze zależne, poszerzenie wiedzy w zakresie psychologii starzenia się i pamięci oraz wzmocnienie swoich umiejętności miękkich i empatii.

Korzyścią jest też nawiązanie współpracy z wybraną przez was placówką, poznanie struktur jej funkcjonowania i w przyszłości, być może, rozwinięcie waszej współpracy na innych polach lub wspólny udział w projekcie badawczym obejmującym osoby starsze bądź pracowników instytucji.

Użytkownikami innowacji są psychologiczne koła naukowe. Według naszego rozpoznania w Polsce jest 57 aktywnych kół psychologicznych – zakładamy, że jesteście jednym z nich! Są to oddolne zgrupowania zrzeszające studentów, zajmujące się działalnością ponadprogramową, rozwijaniem zainteresowań i działalnością badawczą.

Jedną z trudności, jakie mogą doświadczać koła podczas realizacji innowacji, jest znalezienie odpowiedniego mentora dla projektu, który będzie miał motywację i specjalistyczną wiedzę, aby móc objąć projekt swoją opieką merytoryczną. Każde koło będzie musiało również uwzględnić w planowaniu swojego budżetu wydatki związane z przeprowadzeniem innowacji. Zarząd koła będzie musiał stworzyć nowy projekt, włączyć go w struktury swojej działalności i pośrednio przejąć za niego odpowiedzialność.

Dzięki temu projektowi koła naukowe będą miały możliwość rozwijania swojej działalności praktycznej, nawiązywania współpracy z partnerami, zapewnienia różnorodności swojej ofercie, co przekłada się bezpośrednio na większe zainteresowanie potencjalnych nowych członków. Praca z seniorami może być też dobrą okazją do prowadzenia badań i pisania publikacji naukowych.

Placówki kierujące swoją ofertę do osób starszych zależnych – użytkownicy innowacji.

Kolejny użytkownik to instytucje, w których odbywają się zajęcia skierowane do osób starszych zależnych. Mogą być to domy pomocy społecznej, dzienne domy pomocy społecznej, centra aktywności – to od was zależy, który rodzaj placówki wybierzecie.

Trudności, jakie mogą napotkać placówki, dotyczą głównie opracowania zasad współpracy i organizacji miejsca spotkań. Niektóre placówki mogą chcieć wyznaczyć pracownika, który będzie obserwować bądź współuczestniczyć w zajęciach, co wiąże się z dodatkowymi kosztami.

Korzyścią dla nich będzie wzbogacenie istniejącej oferty zajęć oraz pozyskanie osób chętnych do pracy na zasadzie wolontariatu. Tutaj pomocne mogą okazać się nasze narzędzia wdrożeniowe, które pomogą wam rozpocząć dialog z wybrana placówką.

Działanie innowacji i jej kolejne etapy są szerzej opisane w zeszycie wytycznych.

Podstawę zajęć stanowią również scenariusze oraz przygotowane do nich materiały:

Scenariusze 1 + Karty pracy 1

Scenariusze 2 + Karty pracy 2

Scenariusze 3 + Karty pracy 3

Scenariusze 4 + Karty pracy 4

Scenariusze 5 + Karty pracy 5

1. Zorganizujcie zespół prowadzących.
2. Przeprowadźcie spotkanie informacyjne dla zainteresowanych osób.
3. Zaangażujcie wybranego wykładowcę jako mentora waszego projektu.
4. Wybierzcie ścieżkę wdrożenia, która jest najlepsza dla waszego lokalnego środowiska.
5. Złóżcie ofertę współpracy wybranym przez was instytucjom/osobom.
6. Zaplanujcie spotkanie z pracownikiem instytucji lub opiekunem.
7. Przeprowadźcie wywiad na temat potencjalnych uczestników zajęć.
8. Ustalcie podział obowiązków między zespołem studentów a placówką.
9. Zdobądźcie finansowanie waszych działań z budżetu koła lub innego źródła.
10. Przygotujcie plakat, który poinformuje osoby starsze zależne o nadchodzącej inicjatywie.
11. Przeprowadźcie spotkanie informacyjne dla osób starszych zależnych.
12. Ustalcie czas i miejsce spotkań, a także liczbę zainteresowanych osób.
13. Przygotowujcie się do zajęć korzystając z zeszytu wytycznych dla prowadzących.
14. Przeprowadźcie pierwsze zajęcia w oparciu o wybrany scenariusz.
15. Ustalcie regularne terminy kolejnych spotkań.
16. Przeprowadźcie ewaluację waszych działań, obserwujcie uczestników i stosujcie wnioski przy kolejnych zajęciach.
17. Przygotujcie warsztaty manualne dla osób starszych zależnych.
18. Kontynuujcie współpracę w oparciu o własne scenariusze.

Do zarządzania modelem wybierzcie jedną bądź dwie osoby jako przedstawicieli całej waszej grupy. Mogą być to koordynatorzy sekcji (jeżeli działacie w ramach koła) lub inne osoby, odpowiedzialne tylko i wyłącznie za ten projekt. To one będą ustalać, w porozumieniu z resztą grupy, terminy spotkań i rozdzielać obowiązki (wszystkie wasze obowiązki opisane zostały w zeszycie wytycznych.

Dobrze, aby liderzy waszej grupy mieli doświadczeniem w zarządzaniu projektami oraz praktyczne doświadczenie w pracy z osobami starszymi zależnymi lub inną wymagającą grupą odbiorców (np. pacjentami klinicznymi). Nie jest to jednak wymagane (jeżeli tylko możecie zwrócić się o pomoc merytoryczną i organizacyjną do mentora– opiekuna).

Zakładamy, że grupa, którą zrekrutujecie na potrzeby realizacji innowacji, będzie składała się ze studentów psychologii lub pokrewnych kierunków.

Wskazówki co do liczebności grupy, jej doświadczenia i sposobu rekrutacji znajdziecie w zeszycie wytycznych oraz w Narzędziach wdrożeniowych:

1 instrukcja – worek

2 instrukcja – kostka wspomnień

3 instrukcja – karty memo

4 instrukcja – geometryczna podkładka

5 instrukcja – puzzle bez końca

Kolejną osobą, niezbędną do funkcjonowania i zarządzania modelem, jest mentor – opiekun sekcji/ grupy, doświadczony prowadzący czy pracownik placówki – to, kogo wybierzecie, też zależy od was.

Omawianie kwestii organizacyjnych i podejmowanie decyzji będzie odbywać się wspólnie podczas waszych spotkań (naprzemiennie z treningami). Na tych spotkaniach, oprócz opracowywania kolejnych scenariuszy i rozdzielania obowiązków, możecie omawiać wszystkie bieżące sprawy związane z funkcjonowaniem modelu.

Po nawiązaniu współpracy z placówką może się okazać, że następną pomocną osobą będzie pracownik placówki, który przypomina o kolejnych zajęciach, organizuje sale spotkań i informuje was o ewentualnych zmianach w harmonogramie.

Struktura kosztów prowadzenia innowacji przez rok: zajęcia przewidziane są raz na dwa tygodnie w okresie od października do września, co daje rocznie ok. 16 spotkań. Przyjęta wielkość grupy: 12 osób

Całkowity koszt prowadzenia zajęć dla grupy 12 os. wynosi przez rok 720 zł

Koszt objęcia rozwiązaniem jednej osoby starszej zależnej przez rok wynosi 60 zł

Absolutne minimum (w kwestii personelu, finansowania i zarządzania projektem) niezbędne do wdrożenia innowacji w życie:

1. grupa osób (np. studentów) prowadzących zajęcia,
2. wsparcie opiekuna – mentora,
3. zapoznanie się z zeszytem wytycznych oraz scenariuszami i korzystanie z nich,
4. ustalenie miejsca spotkań – nawiązanie współpracy z zewnętrzną instytucją,
5. grupa seniorów i ich zaangażowanie,
6. zaangażowanie do zadań administracyjnych pracownika instytucji lub opiekuna osoby starszej zależnej (ustalanie terminu spotkań i informowanie grupy o zajęciach),
7. materiały do zajęć w formie wydruków to niezbędne minimum (narzędzia to atrakcyjne urozmaicenie).

Tendencje wykazane we wnioskach po przeprowadzonym badaniu wskazują, że dla uczestników bardzo ważne były aspekty rekreacyjne i integracyjne proponowanych zajęć. Stanowiły one też miłą alternatywę dla znanych form spędzania czasu, były czymś nowym i ciekawym, o czym świadczą deklaracje samych uczestników i ich chęć do kontynuowania zajęć:

To jest dla mnie nowością. Mnie to pasjonuje po prostu. Dlatego mnie tam ciągnie.

Chciałabym chodzić dalej. Częściej powtarzać. Nie raz na jakiś czas.

Seniorzy dużą wagę przywiązywali do powstających relacji wewnątrz- i międzypokoleniowych. Według odbiorców innowacji studenci są bardzo ciekawą grupą, młodym pokoleniem budzącym skojarzenia z własnymi wnukami, ale również ciekawym partnerem do wspólnych rozmów. Ten aspekt został też wyróżniony przez pracowniczkę placówki:

Tu są bardziej jednostki i ludzie się nie łączą w grupy. Oni nie mają integracji społecznej […] każdy jest sobie. A tutaj mają troszkę takiej integracji na zajęciach. […] Fajnie, że przychodzą tu młode osoby.

Jak się okazało część uczestników deklarowała, że zadania były za trudne, co wiązało się momentami z negatywnymi emocjami:

Jak nie potrafię, to mnie to denerwuje

Nie bardzo mi to wyszło. Spięta byłam.

Wolę łatwiejsze, bo się można czymś wykazać.

Wyciągnęłyśmy więc wnioski z naszych działań i przeniosłyśmy je do Zeszytu wytycznych, co umożliwi wam dopasowanie i wybieranie materiałów odpowiednich do potrzeb osób uczestniczących w zajęciach oraz reagowanie i wzmacnianie uczestników tak, aby unikać frustracji.

Dzięki badaniu okazało się, że respondenci przywiązywali większą wagę do takich aspektów spotkań jak urozmaicenie dnia czy po prostu okazja do rozmowy. Warto więc mieć tego świadomość i na początku wspólnie ustalić cele waszych spotkań, którymi będzie oczywiście integracja, okazja do poznania się i nawiązania relacji, ale także wspólne ćwiczenie pamięci.

Powstała podczas wdrażania rozwiązania sieć wsparcia umożliwia wszystkim podmiotom zaangażowanym czerpanie wymiernych korzyści, dzięki czemu zachowują oni stały poziom motywacji. Warto też zwrócić uwagę na to, że wolontariusze dzięki temu, że należą do kół naukowych i znają się wzajemnie, mogą czerpać dodatkowe korzyści, takie jak na przykład koleżeńska superwizja w sytuacjach trudnych.