Celem innowacji jest wzrost liczby osób starszych zależnych, które skorzystają z usługi badań profilaktycznych (badań przesiewowych zaburzeń poznawczych) w kierunku chorób otępiennych. Sposobem na to jest wyposażenie młodych ludzi w wiedzę i umiejętności niezbędne do zachęcenia bliskich osób starszych zależnych do zgłoszenia się na te badania.

dbiorcami ostatecznymi są osoby starsze zależne, ujawniające zaburzenia poznawcze utrudniające codzienne funkcjonowanie. Często mają problemy z orientacją w czasie i przestrzeni, doświadczają trudności w śledzeniu bieżących wydarzeń, nie rozumieją treści pisma, które ich dotyczy, nie pamiętają o umówionych spotkaniach, wizytach, często zapominają o zjedzeniu posiłku lub zażyciu leków. Nie potrafią zaplanować jazdy autobusem do lekarza, nie są w stanie samodzielnie podróżować ani zapamiętać tego, co robiły dzień wcześniej. Zaburzenia pamięci to kontinuum i problem może dotyczyć zarówno osób, które doświadczają drobnych trudności, np. związanych z uczeniem się nowych rzeczy, ale mogą to być też głębsze problemy całkowicie uniemożliwiające życie bez opiekuna. Osoba w zaawansowanej demencji może nie poznawać swoich bliskich, doświadczać lęku, nie rozpoznawać otoczenia czy własnych rzeczy. Profilaktyczne badania pamięci mogą pomóc zarówno osobom z łagodnymi objawami zaburzeń poznawczych, jak i na dalszych etapach choroby. Osoby z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi dzięki badaniu przesiewowemu mogą zostać skierowani do wykonania pełnej diagnostyki w celu ustalenia przyczyny i wdrożenia leczenia. Z kolei osoby z demencją i ich opiekunowie mogą dowiedzieć się, że stan ten wymaga podjęcia leczenia i uzyskać informacje na temat etapu choroby i opieki. Niestety w Polsce nadal wiele osób zgłasza się do lekarza na zaawansowanym etapie choroby, gdyż pokutuje stereotyp, że zaburzenia pamięci u osób starszych są normalne.

Najważniejsze trudności dla odbiorców ostatecznych związane z wprowadzeniem innowacji to obawa przed wykryciem wstydliwych problemów (osoby starsze niestety często kojarzą zaburzenia pamięci z chorobami psychicznymi) oraz brak wyspecjalizowanych ośrodków w okolicy.

Najważniejsze korzyści dla odbiorców ostatecznych związane z wprowadzeniem innowacji to możliwość udziału w profilaktycznym badaniu pamięci oraz poprawa relacji z wnukami – większe zaangażowanie wnuków w pomaganie seniorom. Dzięki wdrożeniu innowacji młodzi ludzie otrzymają wiedzę i narzędzia potrzebne do niesienia pomocy osobom starszym z zaburzeniami pamięci. W efekcie użytkownicy ostateczni zostaną otoczeni pomocą, która podniesie jakość ich życia.

Odbiorcami pośrednim innowacji są uczniowie. Wiedza przeciętnego ucznia szkoły średniej na temat demencji, jednego z najistotniejszych problemów społeczno-medyczno-ekonomicznych państw rozwiniętych, jest prawie zerowa. Uczestnictwo w warsztatach to okazja nie tylko do uzyskania narzędzi i wiedzy potrzebnych do pomagania osobom starszym w swoim otoczeniu, ale też szansa uwrażliwić się na potrzeby seniorów. Dodatkowym atutem jest uzyskanie wiedzy na temat istotnego wycinka rzeczywistości, która może być przydatna w życiu prywatnym, a także zawodowym w przyszłości. Problemem w przypadku młodzieży może być niechęć do zgłębiania tematyki bardzo dla niej odległej i niedojrzałość emocjonalna, mogąca utrudniać przyjmowanie empatycznej postawy wobec seniorów. Poradnik dla młodzieży oraz scenariusz zajęć zostały tak skonstruowane, aby pomóc w przezwyciężeniu tych trudności.

Odbiorcami pośrednimi innowacji są także opiekunowie osób z demencją, najczęściej małżonkowie lub dzieci. Opiekunowie często przychodzą na badania wraz z podopiecznymi i jest to doskonała okazja, aby poszerzyły swoją wiedzę na temat choroby, jej przebiegu czy form wsparcia. W ramach badania opiekunowie uzyskają informację, na którym etapie choroby jest podopieczny, jaki jest typowy przebieg choroby, czego mogą się spodziewać na dalszych etapach i jak się do tego przygotować. Trudnościami w przypadku opiekunów mogą być niechęć do przyjęcia informacji o chorobie otępiennej osoby bliskiej i stereotypy na temat zmian zachodzących wraz z wiekiem.

Użytkownikami innowacji są edukatorzy, nauczyciele, pedagodzy, psychologowie i inne osoby pracujące z młodzieżą, które zechcą wdrożyć model swoim środowisku. Scenariusz zajęć jest skierowany do wszystkich osób zawodowo zajmujących się pracą z młodzieżą, a w szczególności nauczycieli i pedagogów szkolnym. Pakiet edukacyjny stworzony jest tak, aby po jego przeczytaniu mogli samodzielnie przeprowadzić zajęcia z młodzieżą, nawet jeśli wcześniej nie zetknęli się z tematyką otępień. Trudnościami dla użytkowników może być niechęć do uczenia się nowych rzeczy, obawa przed prowadzeniem zajęć z tematyki, która nie jest ich specjalnością, czy niepewność co tego, jak temat zostanie odebrany przez młodzież. Scenariusz wyposażony jest w gotowe scenki warsztatowe i pomysły na ciekawe zajęcia, które sprawdziły podczas testowania innowacji.

Innowację może wdrażać nauczyciel, dyrektor szkoły, pracownik samorządu, psycholog szkolny lub pedagog, ale również osoba starsza czy aktywista społeczny – przyjmijmy ogólną nazwę „inicjator”.

1. Inicjator zapoznaje się z pakietem edukacyjnym (rozpowszechnianym bezpłatnie przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę” oraz Wrocławskie Centrum Alzheimerowskie) i przyswaja wiedzę niezbędną do samodzielnego przeprowadzenia zajęć lub znajduje edukatora, który będzie poprowadzi zajęcia z młodzieżą. Dobrze jest dowiedzieć się, gdzie w okolicy można wykonywać badania pamięci. Szczegóły na ten temat znajdują się zarówno w scenariuszu zajęć, jak i w poradniku dla młodzieży. Zachęcamy edukatora do kontaktu z taką placówką i ustalenia warunków ewentualnej współpracy.
2. Przed zajęciami edukator drukuje materiały scenariuszy do ich przeprowadzenia, będące częścią pakietu oraz poradniki dla młodzieży.
3. Edukator przeprowadza zajęcia z młodzieżą, która dowiaduje się, gdzie i na jakich zasadach może pokierować swoich dziadków i inne osoby starsze ze swojego otoczenia na badanie pamięci. Uczniowie biorący udział w zajęciach otrzymują poradnik w formie wydrukowanej lub pdf oraz informację, gdzie w okolicy można wykonać badanie pamięci.
4. Kolejnym krokiem jest namówienie przez ucznia osoby starszej z otoczenia do wzięcia udziału w badaniu i poinformowanie o szczegółach rejestracji.
5. Osoba starsza zgłasza się na badanie pamięci. Jeżeli badanie potwierdzi deficyty poznawcze, specjalista wykonujący badanie informuje o konieczności wizyty u lekarza psychiatry lub neurologa celem dalszej diagnostyki i leczenia. Osoby, u których badanie nie potwierdziło zaburzeń, powinny otrzymać zalecenie, aby wykonywać takie badanie raz w roku. Osoby starsze z deficytami poznawczymi, u których pogłębiona diagnostyka potwierdziła problem rozpoczynają leczenie.

Zarządzanie modelem i koordynacja działań zasadniczo należy do inicjatora. Może to być pracownik szkoły np. nauczyciel lub pedagog lub inny potencjalny inicjator. Do zadań koordynatora należy zorganizowanie warunków do przeprowadzenia zajęć z młodzieżą (w szkole lub świetlicy) oraz pozyskanie informacji na temat możliwości przeprowadzenia profilaktycznych badań pamięci w okolicy. Zalecamy skontaktować się z poradniami zdrowia psychicznego, poradniami psychologicznymi i neurologicznymi, lokalnymi organizacjami działającymi na rzecz osób z chorobą Alzheimera i opowiedzieć im o projekcie, tak by mogły informować o nim swoich klientów.

Zasadniczo innowację można wdrożyć bez ponoszenia większych kosztów, jeżeli zrobi się to we współpracy ze szkołą lub sama szkoła podejmie się wdrożenia. Zajęcia z młodzieżą można przeprowadzić na lekcji wychowawczej a badania pamięci również powinny być bezpłatne. Poradniki można przekazać młodzieży w formie elektronicznej. Jeżeli wdrożenia zechciałby się podjąć inny podmiot np. harcerstwo czy inna organizacja młodzieżowa to sytuacja jest podobna. Nawet jeżeli organizacja nie posiada własnej siedziby to nie powinno być problemu z bezpłatnym pozyskaniem sali do przeprowadzenia zajęć np. w szkole, świetlicy czy bibliotece miejskiej. Placówki wykonujące badania też powinny zgodzić się włączyć do projektu, gdyż w ten sposób mogą się promować i pozyskiwać pacjentów. Jedyne koszty, jakie mogą się pojawić, wiążą się wydrukiem pomocy do przeprowadzania zajęć i poradników. W zależności od tego, czy edukator zechce wyposażyć młodzież w poradniki w wersji czarno-białej, czy kolorowej, to koszt wydruku będzie się wahał od kilku do kilkunastu złotych na jednego uczestnika zajęć. Zakładając, że nie mamy sali do prowadzenia zajęć i musimy wydrukować samodzielnie materiały to koszt przeprowadzenia warsztatów wyniesie ok. 150 zł (wynajem sali i wydruki), dodatkowo wynagrodzenie edukatora wyniesie ok. 100 zł za przeprowadzenie warsztatów. W tej sytuacji wdrożenie innowacji będzie się wiązało z kosztem ok. 250 zł.

1. Zaangażowanie społeczności – pozytywna odpowiedź ze strony placówek lub organizacji mających przeprowadzać bezpłatne badania przesiewowe. Zachęcamy do kontaktowania się z psychologami zatrudnionymi w różnych instytucjach, którzy interesują się neuropsychologią. Tacy specjaliści są zwykle zorientowani w zagadnieniu otępień i mają też wiedzę, gdzie takie badanie można przeprowadzić lub kto mógłby być zainteresowany uruchomieniem takich badań.
2. Przygotowanie personelu: edukatorzy powinni być osobami mającymi doświadczenie w pracy z młodzieżą, a osoby przeprowadzające badania powinny mieć doświadczenie w diagnostyce otępień.
3. Finansowanie – przy zaangażowaniu szkoły lub inicjatora innowację można wdrożyć bez znaczących nakładów finansowych. Do przeprowadzenia zajęć wystarczą wydruki scenariusza i poradnika – koszt ok. 2 zł na uczestnika. Można też udostępniać poradnik w formie elektronicznej, co obniża koszty.

Seniorzy byli zadowoleni, że mogli wziąć udział w badaniu przesiewowym pamięci, i że mogli dzięki temu sprawdzić, czy mają wymagające leczenia problemy z pamięcią. Warto jednak podkreślić, że osoby biorące udział w badaniu ewaluacyjnym nie dowiedziały się, czy zakwalifikowały się do dalszego etapu badań (czyli do udziału w badaniach diagnostycznych), ani tym bardziej czy chorują na chorobę otępienną. W tej sytuacji trudno ocenić, czy rozwiązanie jest ostatecznie użyteczne i satysfakcjonujące dla nich.

Rozwiązanie jest także trudne do oceny pod względem skuteczności dla odbiorców ostatecznych, ponieważ do dnia ewaluacji nie dowiedzieli się oni o wynikach badania przesiewowego i/lub nie otrzymali instrukcji pozwalających na zrealizowanie dalszych etapów procesu określania stanu ich zdrowia, czyli etapu postawienia diagnozy (wyniki badań diagnostycznych) i podjęcia leczenia przez seniorów zależnych. Jeśli jednak uznamy, że celem innowacji jest włączenie uczniów w proces wczesnego diagnozowania chorób otępiennych u bliskich seniorów i seniorów zależnych, to na podstawie ewaluacji można uznać, że testowany model jest skuteczny (młodzież rzeczywiście skłoniła seniorów do udziału w badaniach przesiewowych).